Podział przywilejów w prawie kanonicznym

Nauka prawa kanonicznego wyróżnia wiele rodzajów przywilejów. W świetle obecnie obowiązującego Kodeksu z roku 1983 można wskazać przede wszystkim na dychotomiczny podział na przywileje przeciwne prawu powszechnemu (privilegia contra ius) oraz przywileje, których treść nie sprzeciwia się kanonom kościelnym, lecz jest niejako obojętna w stosunku do nich (privilegia praeter legem, zatem dosłownie „obok prawa”, czego nie należy utożsamiać z obejściem prawa). Przywileje stojące w sprzeczności z ustawą kościelną określa się, idąc za dawną terminologią łacińską, obecną w liturgii i w prawie rzymskim, mianem indultów (indultum – przyzwolenie, łaska od indulgere – pobłażać, folgować, udzielać łaski, indulgentia zaś to dobrze znany katolikom odpust).

Kanonistyka wskazuje na przywileje upoważniające do jakiegoś działania, określając je pozytywnymi (privilegia positiva) oraz na przywileje negatywne, czyli zwalniające od jakiegoś przewidzianego prawem kościelnym obowiązku (privilegia negativa). Trzeba pamiętać, że te ostatnie nie są tożsame z dyspensą. Przywilej może obowiązywać przez wskazany czas (przywilej czasowy, privilegium temporale) lub być udzielony na zawsze (przywilej wieczysty, privilegium perpetuum.

Jeżeli łaski ujętej w formę przywileju udzielono bezpośrednio danej osobie, można mówić o przywileju osobowym (privilegium personale). Jednakże przywilej może być przywiązany do jakiegoś miejsca (np. sanktuarium, w takim wypadku jest to privilegium locale) lub do jakieś rzeczy np. ołtarza (tzw. altare privilegiatum, np. w katedrze na Wawelu). Wtedy mowa o przywileju realnym (rzeczowym, prvilegium reale). Łaskę związaną z danym miejscem albo rzeczą zyskuje się dzięki przebywaniu w tym miejscu lub przez używanie wskazanej w przywileju rzeczy.
Trzeba również pamiętać o rozróżnieniu na przywileje nieuciążliwe, to jest takie, które nikomu nie przynoszą szkody ani nie są dla nikogo ciężarem (privilegia favorabilia). Ich przeciwieństwem są przywileje uciążliwe, ograniczające prawa innych członków Kościoła (privilegia odiosa seu onerosa).